Media publiczne powinny… O treściach nienawistnych na antenie telewizji publicznej – Raport z monitoringu mediów publicznych w trakcie kampanii parlamentarnej w 2023 r.
Debata polityczna nienawistnym wydźwięku nie tylko narusza podstawowe konstytucyjne prawa i wolności obywatelskie, ale także wpływa na społeczeństwo poprzez kreowanie norm przyzwalających na otwarte wyrażanie wrogości czy wręcz nienawiści wobec osób z grup mniejszościowych. To zaś przyczynia się do wzrostu dyskryminacji oraz spadku tolerancji wobec różnorodności w Polsce.
Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita stara się budować społeczeństwo wolne od uprzedzeń, szanujące drugiego człowieka i upominające się o jego godność. Z tego względu, w obawie o stan debaty publicznej towarzyszącej kampanii parlamentarnej w 2023 roku, postanowiło przyjrzeć się treściom prezentowanym na antenie mediów publicznych w Polsce. Celem raportu, przygotowanego przez badaczy Centrum Badań nad Uprzedzeniami i Stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita, jest prezentacja i omówienie wyników przeprowadzonego wspólnie monitoringu.
Poniżej przedstawiamy wnioski z raportu.
Celem przeprowadzonego monitoringu było sprawdzenie, w jakim stopniu uprzedzenia wobec różnych grup obcych będą pojawiały się na antenie telewizji publicznej w trakcie kampanii parlamentarnej w 2023 roku. Aby odpowiedzieć na to pytanie, przez dwa miesiące oglądaliśmy pięć wybranych programów emitowanych na antenie TVP i TVP Info, kodując emitowane treści. Na podstawie uzyskanych przez nas rezultatów możemy wysnuć kilka wniosków. Po pierwsze, wydaje się, że w trakcie kampanii przedwyborczej w 2023 roku uprzedzenia wobec grup obcych były stosowane jako narzędzie mobilizacji politycznej. Wskazuje na to m.in. ogólny wzrost nasilenia treści nienawistnych wraz ze zbliżaniem się terminu wyborów oraz szczególnie wysoka liczba wypowiedzi motywowanych uprzedzeniami w kluczowych momentach rozgrywki politycznej, takich jak ogłoszenie członków komisji Lex Tusk czy Marsz Miliona Serc. Dodatkowym dowodem na słuszność tej interpretacji jest fakt, że wraz z rozwojem kampanii przedwyborczej, autorami i autorkami wypowiedzi będących wyrazem uprzedzeń coraz częściej stawali się politycy i polityczki. Po drugie, wyniki obserwacji sugerują, że uprzedzenia wobec konkretnych grup etnicznych pełniły określoną funkcję. Z jednej strony, miały one wzbudzać lęk i poczucie zagrożenia. W tym kontekście źródłem niebezpieczeństwa byli głownie uchodźcy. Z drugiej strony, ich celem było wzmocnienie poczucie tożsamości narodowej w kontrze do wspólnego wroga, dążącego do przejęcia kontroli nad naszym krajem (tu wskazywano na Niemców i, w mniejszym stopniu, na Rosjan). W obydwu przypadkach rząd Prawa i Sprawiedliwości był przedstawiany jako jedyny możliwy obrońca przed szeroko pojętym zagrożeniem dla bezpieczeństwa i niezależności obywateli i obywatelek Polski. Wreszcie, analizy pokazały, że treści nienawistne najczęściej padały na antenie Wiadomości, a ich autorami i autorkami w dużej mierze były osoby zatrudnione na stanowiskach dziennikarskich. W obliczu tego, że media publiczne i pracujące w nich osoby są zobowiązane zapisami ustawy o radiofonii i telewizji, takimi jak odpowiedzialność za słowo, dążenie do integracji społecznej czy dbanie o potrzeby mniejszości, uzyskane przez nas rezultaty są szczególnie niepokojące.
Tak duże nasilenie treści nienawistnych na antenie telewizji publicznej może mieć poważne konsekwencje społeczne, zarówno dla przedstawicieli większości, jak i dla przedstawicieli mniejszości. Z jednej strony komunikaty tego typu mogą kształtować normy, zgodnie z którymi wyrażaniem otwartej wrogości wobec obcych będzie społecznie akceptowane. Z drugiej strony, mogą one odbijać się na funkcjonowaniu psychologicznym przedstawicieli grup mniejszościowych zamieszkujących Polskę, prowadząc do wzrostu objawów depresji czy nawet liczby samobójstw.
Monitoring treści nienawistnych w TVP (w okresie 15.08 – 04.09.2023)
przeciwko jakim grupom wypowiadane są nienawistne słowa? kto je wypowiada? w jakich programach pada najwięcej nienawistnych słów?
W okresie od 5. do 24. września na antenie TVP i TVP Info najwięcej treści nienawistnych kierowano do uchodźców. Podobnie jak we wcześniejszym okresie monitoringu, tj. między 15 sierpnia a 4 września 2023 roku, uchodźcy kojarzeni byli z zagrożeniem, a także ze wzrostem przestępczości w krajach Europy Zachodniej. Uchodźcy byli także nazywani „nielegalnymi migrantami”. Ponadto, treści nienawistne na temat uchodźców często odnosiły się także do filmu „Zielona Granica”, wyreżyserowanego przez Agnieszkę Holland, którego premiera odbyła się 22. września.
W drugiej kolejności odbiorcami treści nienawistnych byli Niemcy. Tu wśród motywów przewodnich najczęściej pojawiały się skojarzenia z nazistami i Trzecią Rzeszą oraz wątki odpowiedzialności za zbrodnie II wojny światowej. Wobec pozostałych badanych przez nas grup treści nienawistne pojawiały się znacząco rzadziej. Co jednak ciekawe, w tym okresie monitoringu, w porównaniu do okresu poprzedniego, zaobserwowaliśmy istotny wzrost liczby treści nienawistnych wobec wszystkich analizowanych grup.
