Grupa prawnicza działająca na rzecz osób trans badała postępowania w sprawach o uzgodnienie płci (zmiany danych osobowych na odpowiadające płci odczuwalnej, odmiennej niż przypisana przy urodzeniu). Przygotowane przez Małgorzatę Mruk, Alexandra Stachurskiego i Marię Włoskowicz badanie stanowi wyrywkową kronikę doświadczeń osób transpłciowych. W ramach projektu przeprowadzono wywiady pogłębione z osobami transpłciowymi oraz jednym rodzicem osoby transpłciowej, które opowiedziały w jaki sposób przebiegały ich postępowania w sprawie uzgodnienia płci metrykalnej. Dzięki raportowi z wywiadów pogłębionych poznaliśmy historie kilkunastu osób, dowiedzieliśmy się co było dla nich w postępowaniu najważniejsze, czego się obawiały i jakie czuły emocje. Badanie pokazuje kontekst, który towarzyszy osobom transpłciowym decydującymi się na sądowe uzgodnienie płci oraz ich doświadczenia i perspektywy.  

Badanie na początku miało mieć inną formę. Gdy wgłębialiśmy się w zagadnienie sądowego uzgodnienia płci w Polsce to naszą uwagę zwróciło to jak ogromne pole do manewru zostawiają niejasne przepisy: w Polsce brak jest zdefi niowanej procedury uzgodnienia płci. Choć od lat znane są postulaty Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO), standardy Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) oraz zalecenia organizacji zajmujących się promocją praw człowieka, to nieznana pozostaje skala stosowania się polskich sądów do dobrych praktyk. Postępowania w sprawie o uzgodnienie płci są w polskim prawie na tyle „elastyczne”, że podejście sądu może stanowić różnicę między formalnością, gdzie strona powodowa wysyła pozew wraz z załącznikami i za kilka miesięcy otrzymuje wydany na posiedzeniu niejawnym wyrok, a wieloletnim postępowaniem, w ramach którego odbywa się kilka rozpraw, a osoba uzgadniająca płeć przechodzi przez szereg traumatyzujących emocji.

Dlatego też rozpoczynaliśmy to badanie z celem sprawdzenia tego co właściwie dzieje się na salach rozpraw w celu wyróżnienia dobrych praktyk sędziowskich, zgodnych z rekomendacjami RPO, a także zwrócenia uwagi na praktyki niedopuszczalne, szkodliwe dla osób transpłciowych. Naszym pierwotnym pomysłem było wystąpienie z wnioskiem o wgląd do akt do sądów w województwach podkarpackim, małopolskim i świętokrzyskim z prośbą o udostępnienie nam akt, na podstawie których moglibyśmy zrekonstruować przebieg wydarzeń. Niemniej, wkrótce okazało się, że musimy zmodyfi kować nasze pierwotne założenia, jako że otrzymywaliśmy od sądów (poza SO w Krośnie oraz SO w Przemyślu) odpowiedzi odmowne.

Zdecydowaliśmy się o przebieg postępowań zapytać same osoby transpłciowe. Postawiliśmy na metodę dwuetapową – kwestionariusz online, w którym zapytamy o wszystkie informacje, których dowiedzielibyśmy się z akt oraz pogłębione wywiady z osobami, które wzięły udział w kwestionariuszu. Ze względu na brak konieczności jeżdżenia do sądów po akta, zlikwidowaliśmy także ograniczenia geograficzne i rozciągnęliśmy badania na całą Polskę.

Osoby do badania rekrutowaliśmy przez grupy dla osób transpłciowych na facebook’u oraz przez udostępnianie badania w social mediach przez nas oraz osoby zaprzyjaźnione. W ten sposób udało się otrzymać kilkadziesiąt odpowiedzi w kwestionariuszu oraz przeprowadzić 11 wywiadów pogłębionych. W konsekwencji badanie przybrało inny charakter: nie dysponujemy wszystkimi aktami z danego regionu co pozwoliłoby określić jak dokładnie wyglądały w nim postępowania o uzgodnienie płci, nie dysponujemy też statystyczną próbą, która pozwoliłaby nam wyciągnąć wnioski o tym jak wyglądają postępowania o uzgodnienie płci w Polsce. Nasze badanie nie daje nam więc odpowiedzi na to jak często powołuje się w postępowaniach o uzgodnienie płci biegłych albo jak często przeprowadza się je bez rozprawy. Skorzystanie z narzędzia wywiadów pogłębionych pozwala nam za to poznać historie kilkunastu osób, to co było dla nich w postępowaniu najważniejsze, czego się obawiały, jakie czuły emocje oraz to jak świętowały pozytywny wyrok. Dzięki badaniu możemy zbadać kontekst, który towarzyszy osobom transpłciowym decydującymi się na sądowe uzgodnienie płci oraz zrozumieć ich doświadczenia i perspektywy. Wywiady pogłębione dały nam bogate, szczegółowe informacje na temat tego jak mogą wyglądać postępowania o uzgodnienie płci i tego jak ich poszczególne elementy mogą na siebie oddziaływać, a pozornie nieistotne decyzje osób sędziowskich mogą bardzo dotkliwie odbić się na osobach uzgadniających płeć.

Przeczytaj raport Doświadczenia osób transpłciowych z postępowań o uzgodnienie płci. Raport z wywiadów pogłębionych.

Przekazaliśmy wsparcie w wysokości 4 915 zł.